Democratisch kompas
Wat is het democratisch kompas?
Het democratisch kompas is geënt op democratische waarden en principes. Een maatschappelijke organisatie die koerst op deze waarden erkent mensen in hun morele eigenaarschap van publieke diensten, geeft invloed, zeggenschap en laat ook ruimte voor mensen om zelf publieke taken uit te voeren. Met het democratisch kompas helpt BuroTP maatschappelijke organisaties om hun bedrijfsvoering en werkprocessen vorm te geven vanuit democratische waarden. Deze waarden zijn: inclusie, deliberatie, transparantie, checks & balances.
Waarom een democratisch kompas?
Maatschappelijke organisaties hebben een publieke taak. Ze bieden bijvoorbeeld zorg of verhuren huizen, richten de publieke ruimte in of geven onderwijs. Hiermee bepalen zij het dagelijks leven van mensen. Dit maakt huurders, patiënten of leerlingen ‘moreel eigenaar’ van deze organisaties (Raad voor Openbaar Bestuur 2017). Een goede publieke sector is dus een democratische publieke sector waarbij het morele eigenaarschap van mensen tot uiting komt in de wijze waarop zij betrokken worden en zeggenschap krijgen. Afgelopen decennia zijn maatschappelijke organisaties op afstand geplaatst van de overheid. Met het democratisch kompas ontstaat meer ruimte voor ‘maatschappelijke democratie’ wat betekent invloed en zeggenschap voor de mensen die samen met uitvoerende professionals de publieke sector maken.
Hoe werkt het democratisch kompas?
Het democratisch kompas helpt om koers te houden en is niet statisch van aard. Zoals een schipper regelmatig op het kompas kijkt, zo doet een democratische organisatie dat ook. Hierbij kunnen per democratische waarde de volgende vragen gesteld worden:
In overleg met de opdrachtgever wordt een traject op maat ontwikkeld. Dit kan variëren van een eenmalige sessie tot een programma in een (lopende) organisatieverandering.
Inclusie
Niet de meerderheid (50% + 1) telt, maar alle stemmen doen ertoe. Democratie gaat juist over de bescherming van minderheden, hoe klein ook. Hoe worden betrokkenen in staat gesteld om invloed uit te oefenen? Ook als zij niet geletterd zijn of institutioneel niet vaardig? Welke rol krijgen kinderen?
Deliberatie
Dit gaat over de democratische kwaliteit van onze beleidsontwikkeling, besluitvorming en uitvoering. Dit gaat over gespreksvoering, vergadervormen en democratische vaardigheden zoals luisteren, doorvragen, aannames checken en echt nieuwsgierig willen zijn.
Transparantie
Besluitvormingsprocessen moeten duidelijk en toegankelijk zijn. Kunnen belanghebbenden zien of en hoe hun keuzes doorwerken in beleid? Is het zichtbaar waar publiek geld aan wordt besteed, ook op wijkniveau? Hoe kunnen belanghebbende bijsturen? Dit gaat over buurtbegroting en een (digitaal) open overheid.
Checks & Balances
Hoe is tegenspraak georganiseerd? Is er een kritische onafhankelijke medezeggenschapsraad of ouderraad? En wordt deze ook in staat gesteld en ondersteund om goed tegen te denken? Dit gaat over macht en tegenmacht. Omdat macht -ten dienste van meerstemmingheid- beter functioneert met tegenmacht.
Zeggenschap
Zeggenschap maakt helder wie waarover gaat. Het is een uitgangspositie. ‘Ik heb zeggenschap over mijn lichaam’ bijvoorbeeld, is het vertrekpunt van een gesprek met een dokter. Zeggenschap is een belangrijke randvoorwaarde voor elke vorm van samenwerking en participatie omdat het uitgangsposities helder maakt.